20 იანვარი ალექსანდრე ყაზბეგის, ჩინებული მწერლისა და პუბლიცისტის, ხალხური სიტყვიერების დიდი ქომაგისა და გულშემატკივრის დაბადების დღეა.

გარემო, სადაც მწერალი დაიბადა და იზრდებოდა, ნოყიერ ნიადაგს ქმნიდა შემოქმედებითი შთაგონებისთვის. მომავალ მწერალზე უაღრესად დიდი გავლენა მოუხდენია იმ ლექსებსა და ზღაპრებს, რასაც აღმზრდელი ნინო უყვებოდა. ალექსანდრე ყაზბეგის რამდენიმე თხზულება, მათ შორის, „ციკო“ და „ხევისბერი გოჩა“, ზეპირსიტვიერ წყაროებზეა აგებული. მეცხვარეობაში გატარებულმა შვიდმა წელმა, მშრომელ ადამიანებთან სიახლოვემ და მათ ჭირვარამთან თანაზიარობამ განაპირობა „მოჩხუბარიძის“, - გრიგოლ ორბელიანის თქმით, „ქართველთა ჰომეროსის“, - ლიტერატურული მემკვიდრეობის ხალხურობა, ფოლკლორული ხმოვანება. მწერალმა ცნობილი სახალხო მგოსნის ღინჯა ხულელის შთამბეჭდავი სახე დახატა „ელგუჯაში“. სწორედ მისგან მოუსმენია ყაზბეგს ერეკლეს გლოვის ამსახველი ლექსი „ აღზდეგ, გმირთგმირო“. ალექსანდრე ყაზბეგმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქართული ხალხური პოეზიის მოძიებისა და შეკრების საქმეში. მის ჩანაწერებში გვხვდება ისეთი თვალსაჩინო ნიმუშები, როგორებიცაა: „მთაო, გადმიშვი, მაღალო“, „ბეთლემის კარზედ ჰკიდია“, „ბიჭი ვარ გოგოლაური“, „ამოდუღდი, მარგალიტო,“, „კარგი ყმა ლაშქარს მოკვდება“ და ა. შ.

განუზომელია ყაზბეგის ღვაწლი იმდროინდელი ხევის ეთნოგრაფიული ყოფისა და ტრადიციების შეკრების თვალსაზრისით. მის მხატვრულ ნაწარმოებებსა და ეთნოგრაფიულ წერილში „მოხევეები და იმათი ცხოვრება“, უხვადაა დაცული ცნობები მოხევეთა მუსიკალურ-ეთნოგრაფიული ყოფის შესახებ. აღწერილია: საკულტო, საქორწილო, სამგლოვიარო, შრომის, ლხინისა და სხვა ყოფითი რიტუალები მუსიკის თანხლებით. უმეტესობა მათგანი დღეისათვის სახეცვლილი ან დაკარგულია.

მწერალმა-ეთნოგრაფმა შემოგვინახა უნიკალური ცნობები ხევში „მათრახებით გლოვისა“ და მიცვალებულის ფანდურით დატირების შესახებ; მგზავრულ-მაყრული სიმღერის, პატარძლის გამოსათხოვარი სიმღერა-ტირილისა და ახალი პატარძლის წყაროზე პირველად გაყვანის სიმღერის შესახებ. განმარტა საქორწილო-სარიტუალო სიმღერის - „ჯვარულის“ - სოციალური ფუნქცია და ხატოვნად აღწერა მისი მხატვრულ-ემოციური მხარე; გადმოსცა საკულტო სიმღერების „დიდებისა“ და „გერგეტულას“ (მოხეური „ფერხისულის“) შესრულების ფორმა და წესი. ასევე უნიკალურია ყაზბეგისეული ცნობა ხევში ორსართულიანი საფერხულო სიმღერის „ბარბარეს“ არსებობის შესახებ, რომლის აღარც ჰანგი და აღარც რიტუალი შემორჩა მოხეურ ყოფას. ეთნოგრაფისა და მწერლის ყურადღების მიღმა არც სუფრული და სალხინო სიმღერები რჩება. მწერალი ხშირად ახსენებს სიმღერებს: „სმური“, „ტაშ-ფანდურა“ და „გოგონა“.

ყაზბეგი აღწერს მოხეურ შრომის სიმღერას - „ნამგლური“, რომლის ერთადერთი ვარიანტი ერთი საუკუნის წინაა ჩაწერილი. მის მხატვრულ ნაწარმოებებსა თუ ეთნოგრაფიულ წერილში მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობა საგმირო-ისტორიული ჟანრის სიმღერას - „ფანდურზე დაძახილი“. იგი ამ სიმღერის ესთეტიკურ მხარესა და ზნეობრივ-აღმზრდელობით მნიშვნელობაზე ამახვილებს ყურადღებას. ალექსანდრე ყაზბეგის მხატვრული და პუბლიცისტური მემკვიდრეობა უტყუარი საყრდენია ხევის ფოლკლორული ტრადიციების ევოლუციისა და სოციალურ-ისტორიული ტრანსფორმაციის პროცესების კვლევისას.

ფოტოები მოპოვებულია ყაზბეგში მცხოვრებთა საოჯახო ალბომებიდან.